Grafische technieken
Wat zijn grafische technieken
Hoewel grafiek als techniek voor kunstvorm al heel oud is, kan met name Andy Warhol, die graag grote zeefdrukken maakte, worden beschouwd als de man die deze werkwijze in de jaren zestig populair heeft gemaakt voor contemporaine kunst.
Kunstenaars als Karel Appel, Corneille, Herman Brood, maar ook Jan Cremer, Clemens Briels en zelfs buitenlandse kunstenaars als Picasso en Salvador Dali hebben een omvangrijk oeuvre aan grafiek opgebouwd. Elke afdruk moet door de kunstenaar met de hand zijn gesigneerd en genummerd. Het voordeel van litho's en zeefdrukken is dat het werk tijdens het proces, in tegenstelling tot etsen, geen kwaliteit verliest. Nog steeds zijn er kunstenaars, met name etsers, die het drukken zelf verrichten. Voor litho's en zeefdrukken huren zij tegenwoordig echter meestal gespecialiseerde vakmensen in, die hun werken soms zelfs met de hand voor hen reproduceren, daarbij vaak begeleid door de kunstenaar zelf.
Wat is grafiek?
Grafiek of prentkunst is de verzamelnaam voor werken die worden verkregen door op een plaat of platte vorm een voorstelling aan te brengen en deze af te drukken op een ander materiaal, meestal papier. Op deze wijze kan een reeks van identieke afbeeldingen geproduceerd worden.
Voor het bewerken van de plaat kunnen verschillende druktechnieken worden gebruikt; o.a. hoogdruk, diepdruk en vlakdruk. Maar grafiek is meer.
De grafische kunstvorm biedt ook de mogelijkheid om origineel werk van bekende kunstenaars betaalbaar te maken voor een breder publiek. Vanwege de oplage waarin ze vervaardigd worden. Zo hangt jouw Jan Cremer ook ergens in de New York en in Keulen, of je Corneille in Parijs en Kopenhagen.
Druktechnieken
Hoogdruk
- Hoogdruk is een grafische werkwijze, waarbij de afdruk wordt verkregen met behulp van een drukvorm. waarin de elementen die tot het beeld behoren verhoogd liggen. Op het hoogliggende, vrijwel vlakke beeld, kan op eenvoudige wijze drukinkt worden aangebracht, zonder dat de dieper gelegen delen worden besmet. Als de ingeïnkte vorm onder druk op een nagenoeg vlak oppervlak wordt aangebracht dat de inkt kan opnemen, zal alleen het hoogliggende, ingeïnkte beeld ermee in aanraking komen en de afdruk maken.
Diepdruk
- Is een grafische werkwijze, waarbij de afdruk wordt verkregen met behulp van een drukvorm, waarin de beeldvormende elementen verdiept zijn aangebracht. De drukinkt wordt in de verdiepte delen gebracht en het oppervlak inktvrij gemaakt. Als het papier daarna met grote kracht tegen de drukvorm wordt geperst zal het in aanraking komen met de inkt in de verdiepte delen en kan het inkt daaruit opnemen en meetrekken, zodat op het papier een afdruk ontstaat.
Vlakdruk
- Is een grafische werkwijze, waarbij de afdruk wordt verkregen met behulp van een drukvorm, waarin drukkende en niet-drukkende elementen in één vlak liggen en zich onderscheiden door het aantrekken en afstoten van het drukmedium. Hoewel het in principe niet is uitgesloten dat ook andere combinaties voor dit doel geschikt zijn, maakt de bekende vlakdruk uitsluitend gebruik van het onderling afstoten van water en vet.
De grafische hoofdvormen
Grafische technieken leiden in hoofdvorm tot de volgende kunstdruk methoden: ets, litho / steendruk en zeefdruk.
Van oorsprong werd het drukken door de kunstenaar zelf gedaan. Echter met het vervolmaken van het, in de reclamewereld, zeefdrukken aan het eind van de zestiger jaren, ontstonden er ongekende mogelijkheden voor de kunstenaars. Een aantal kunstenaars ontwikkelde zelf het zeefdrukken als nieuwe grafiektechniek. Een groot aantal echter, zoals Corneille, Eugene Brands, Theo Wolvecamp, Karel Appel en Herman Brood, laten hun ontwerpen fotografisch, of zelfs met de hand aanbrengen op zeeframen, door hierin gespecialiseerde kunstzeefdrukkers. Dit laatste heeft hen de gelegenheid geboden om een groot grafiek oeuvre te produceren. Belangrijk is dat bij litho's en zeefdrukken de kwaliteit van het afgedrukte werk niet terugloopt.
Litho/steendruk
- Een via vlakdrukprocédé verkregen afdruk (meestal papier) van een op steen of metalen plaat aangebrachte afbeelding. Men tekent met lithografische inkt of met lithografisch krijt. Gebruikt men inkt, dan moet de steen glad gepolijst en met een weinig lijnolie vet gemaakt zijn. Gebruikt men krijt dan dient de steen gegreind (korrelig oppervlak) te zijn. Nadat de afbeelding is aangebracht, wordt de steen behandeld met verdund salpeterzuur en Arabische gom. De Arabische gom dringt in de poriën van de steen waar niet getekend is. Het salpeterzuur veroorzaakt een chemisch proces, waarbij het krijt wordt gefixeerd. Sponst men de steen af, dan blijven de niet getekende gedeelten vochtig en kan worden ingerold met drukinkt, waarbij de inkt alleen op de getekende gedeelten van de steen blijft staan. Met de geïnkte steen kan vervolgens een afdruk, de litho, verkregen worden. Voor een kleurenlitho worden twee stenen gebruikt. Eén voor de eigenlijke tekening en één voor de kleur. Voor elke kleur wordt een aparte kleurensteen gebruikt.
- Video Lithografie Wim Jonkman http://www.youtube.com/watch?v=4xT8Gp8wsAQ
Zeefdruk
- Wordt bij de druktechnieken gerekend, hoewel een "druk uitoefenen" zoals bij hoog-, diep- en vlakdruk niet plaatsvindt. Eigenlijk is zeefdruk een verbeterde sjablonentechniek. De beelddrager bij de zeefdruk bestaat uit een raam waarop metaal-, polyester- of nylongaas is gespannen. Op het gaas wordt een sjabloon gehecht, dat op verschillende manieren kan worden verkregen, o.a. door snijden, fotochemische methoden, tekenen met de hand of andere combinaties hiervan. Met een rubberen strip (rakel) ter breedte van het sjabloon wordt een speciale inkt door de niet afgedekte gedeelten van het gaas op het materiaal overgebracht. Door middel van deze techniek kan het drukbeeld op zeer verschillende materialen worden toegepast. Video Zeefdruk door Brauck http://vimeo.com/3332926
Ets
- Ets is een vorm van diepdruk. Zoals al aangegeven wordt bij diepdruk de tekening verdiept aangebracht op een gladde metalen drukplaat en wordt vervolgens de inkt in de diepe delen van de drukplaat aangebracht.
Etsen gebeurt met behulp van zuur. Etsen betekent letterlijk: (uit)bijten. De etser krast met een naald de tekening in een met was ingesmeerde plaat (bijv. zink of koper), waardoor op die plaatsen het metaal bloot komt te liggen. Door de plaat korte tijd in een zuurbad te leggen, wordt de afbeelding in de plaat geëtst. De plaat is dan klaar om af te drukken. De kunstenaar verwijdert de waslaag en wrijft drukinkt in de groeven. Overtollige inkt poetst hij weg voordat hij de plaat op een bevochtigd vel papier legt en door de walspers haalt. Door de enorme kracht van de etspers wordt de inkt daarbij in spiegelbeeld op het onderliggende papier gedrukt. - Video over ets techniek (Eng. :http://www.youtube.com/watch?v=UWV-zCCSiy0
Overige technieken
Er zijn nog veel meer technieken welke minder worden toegepast. We noemen hier kort nog de glicée, boardsnede, aquagravure en terragravure.
Glicée is een hoogwaardige digitale druk, een nieuwe druktechniek met behulp van een inkjetprinter. Zij wordt vooral gebruikt om reproducties van kunstwerken te maken. Met gepigmenteerde inkten kan een kleurechtheid worden verkregen van 100 jaar of meer volgens de laatste onderzoeken. Om als origineel werk aangemerkt te worden moeten glicées gesigneerd, genummerd en in beperkte oplage vervaardigd worden, vergelijkbaar aan zeefdrukken e.d.
Boardsnede is een hoogdruktechniek waarbij hardboard wordt gebruikt om de tekening uit te gutsen. Vanwege het relatief zachte materiaal is het niet mogelijk om fijne detaillering aan te brengen waardoor de afdrukken minder complex kunnen zijn dan bij de houtsnede. De boardsnede techniek wordt zelden gebruikt. Galerie Borchgreve heeft fraaie boardsnedes in haar collectie van Fon Klement en Francis Hooglandt
Een aquagravure wordt door de kunstenaar met de hand gemaakt door nat papier'pulp' op een handbeschilderde reliëfsteen te persen. De kleur trekt tijdens het droogproces in het papier en na het drogen wordt het werk door de kunstenaar weer met de hand boardsnede Fon Klement verder bijgewerkt. Het is een bijzondere grafische drukmethode die niet vaak wordt gebruikt.
Terragrafure is, evenals aquagravure, een bijzondere druktechniek. Hier wordt zand gebruikt dat samen met de verf wordt afgedrukt. Met name Corneille gebruikt de afgelopen jaren wat vaker deze techniek.